پرونده جامع خانه بروجردی های کاشان

خانه تاریخی بروجردی‌ها در محله سلطان امیراحمد در خیابان علوی شهر کاشان قرار دارد

این خانه توسط بازرگانی به نام حاج سید حسن نطنزی در بین سال‌های 1292 تا 1310 قمری و در دوره قاجاریه ساخته شده است.

نشر خبر فقط با یاد سایت کاشانیکا kashanica.blog.ir آزاد است

چون صاحب خانه مال‌التجاره از بروجرد وارد می‌کرده، به خانه بروجردی مشهور شد. معمار این خانه استاد علی مریم کاشانی؛ از نوابغ معماری کاشان و از طراحان معروف ساختمان است.

خانه بروجردی‌ها، مجموعه ساختمانی زیبا و باشکوه است و از نظر خصوصیات محلّی و عناصر معماری و تزیینات داخلی از اهمیّت فوق‌العاده‌ای برخوردار است.

این خانه با حدود 1700 متر مربع مساحت، شامل 2 قسمت بیرونی و اندرونی، 2 ورودی اصلی و فرعی، هشتی، راهرو، حیاط، تابستان نشین، زمستان نشین، آشپزخانه، حیاط‌های سرپوشیده در اطراف و زیرزمینی وسیع است.

در بدو ورود به خانه وارد هشتی خانه می‌شویم که درب ورود به قسمت اندرونی خانه هم در این هشتی قرار گرفته است. پس از آن از راهروی نسبتا طولانی و شیبدار گذشته ووارد حیاط می شویم، درکنار این راهرو ایوان شمالی خانه قرار دارد.

در قسمت شمالی ایوان یک اتاق 5 دری واقع است که محل پذیرایی مهمانان بوده و دو طرف آن دو اتاق بهار خواب قرار دارد که به علت نور مناسب وگرمای زیاد، بیشتر در زمستان‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفته است.

ورودی اصلی در شمال ساختمان واقع شده و در دیوارهای آن سکّه‌هایی تعبیه شده که با مقرنس‌کاری گچی به طاق‌نمای اصلی سقف متصل شده است.

ورودی از طریق در چوبیِ بزرگی با کنده کاریها و گُل‌میخ‌های متعدد و دو کوبه که بر پاشنه سنگی می‌چرخد، به هشتی راه می‌یابد.

تابستان نشین، که مهمترین و اصلی‌ترین بخش خانه بروجردی‌هاست، مقابل ورودی اصلی و پشت به قرار دارد.

این قسمت شامل دو اتاق، تالار اصلی، دو سرپوشیده فرعی، یک سرپوشیده اصلی، دو گوشواره، یک شاه نشین و تالار طَنَبی است و در مرکز آن، گنبدی با نورگیرهای زیبا و تزیینات مقرنس کاری قرار دارد.

زمستان نشین، در شمال مجاور راهرو ورودی و مشتمل بر یک اتاق، یک شاه نشینِ، 5 در با گچبری‌های زیبا و ایوانی وسیع و آفتابگیر قرار دارد.

در قسمت شرق مشتمل بر 3 اتاقِ 3 در در حدّ فاصل زمستان نشین و تابستان نشین است که از راهروهایی مشترک به یکدیگر راه می‌یابند. سقف اتاقها مسطح و فاقد تزیینات است.

قسمت غربیِ زمستان نشین نیز با 2 اتاق کوچک به همراه فضایی سرپوشیده، قسمت شمالی و جنوبی بنا را به هم می‌پیوندد.

آشپزخانه وسیع با طاقچه‌ها و صندوقخانه و انباری در شمال و سمت راست مجموعه واقع است و از راهروی باریک بدان راه می یابند.

در داخل حیاط یک حوض بزرگ و باغچه‌های وسیع در اطراف آن قرار دارد. در قسمت شرقی بنا، اتاق‌ها و ایوان‌های سرپوشیده به چشم می‌خورد که در جلو ایوان‌ها پله‌هایی جهت رفتن به سرداب ها ساخته شده است.

در قسمت جنوبی بنا تالار سرپوشیده‌ای به چشم می‌خورد که محل برگزاری اعیاد و مراسم سوگواری بوده و شامل یک ایوان که دارای سقف بلندی است درجلو و یک قسمت شاه نشین در انتهای تالار که از قسمت‌های دیگر مرتفع تر بوده و دارای تزئینات خاصی است.

سقف تالار با طرح بسیار زیبایی گچبری و مقرنس‌کاری و رنگ‌آمیزی شده است. سقف‌ها و بدنه داخلی سرپوشیده و تالارهای جانبی آن با نقوش گل و مرغ و شکارگاه و حیوانات گچبری و یا نقاشی شده است.

نقاشی‌های این بنا در شیوه‌های متنوع و با رنگ و روغن و آبرنگ و زیر نظر هنرمند نامدار نقاشی ایران، کمال الملک ترسیم شده است.

سازندگان این بنا در تزیین سقف‌ها و دیوارها با استفاده از ترکیب خاک رس نرم و کاه الک کرده و کاهگل اُخری، دقت و ظرافت بسیاری به خرج داده‌اند.

در دیوار شاه نشین، تصاویری از شاهان قاجار، به شیوه‌ای متأثر از نقاشی اروپایی، ترسیم شده است. روی بعضی دیوارها مناظری با رنگ آبی کشیده‌اند که هیچکدام اصالت ایرانی ندارند، لباس اشخاص کاملاً اروپایی است.

این بنا در اواخر دوره پهلوی به علت بی توجهّیِ ساکنان آن رو به نابودر می‌رفت، اما پس از ثبت با شماره 1083 در فهرست آثار تاریخی، بازسازی شد و کاربری فرهنگی ـ اداری گرفت.

خانه بروجردی‌های کاشان  از آثار تاریخی شهر کاشان است. این بنا در محلهٔ سلطان میراحمد واقع است و در نیمهٔ دوم قرن ۱۳ هجری و در زمان قاجار ساخته شده خانه بروجردی ها که هم بخش اندرونی و هم بیرونی دارد  ودر سه طبقه و به صورت چهار طرف ساخته شده است یکی از این خانه‌های اسرارآمیز ایران است و از جمله خانه های اعیان نشین کاشان است.تزئینات ایوان تابستانی بنا در کاشان منحصر به فرد است و نقاشی های بی نظیری در بخش سرپوشیده به چشم میخورد.

خانه تاریخی بروجردیها

خانه بروجردی‌ها در خیابان علوی و محله تاریخی سلطان امیراحمد واقع شده و توسط بازرگانی به نام سیدحسن نطنزی در دوره قاجاریه ساخته شده است. در کتیبه بدنه حیاط‌های نورگیر سرپوشیده، تاریخ ۱۱۹۴ هجری قمری که سال ساخت بنا می‌باشد، مشخص گردیده است. به دلیل این که مالک خانه از بروجرد مال التجاره وارد می‌کرد و با تجار این شهر نیز در ارتباط بوده است، لذا به آقای حسن بروجردی مشهور شده و این خانه نیز به نام بروجردی‌ها موسوم شده است. 

  اطلاعات معماری

خانه بروجردی‌ها در زمینی به مساحت تقریبی ۱۷۰۰ مترمربع ساخته شده و مساحت این بنا حدود ۳۰۰۰ مترمربع و شامل دو حیاط اندرونی و بیرونی و مشتمل است بر دو ورودی اصلی و فرعی، هشتی، راهرو، حیاط، تابستان‌نشین، زمستان‌نشین، آشپزخانه، حیاط‌های سرپوشیده در اطراف و زیرزمینی وسیع. خانه بروجردی‌ها متناسب با خصوصیات اقلیمی و شرایط آب و هوایی منطقه کویری کاشان طراحی و ساخته شده است، به گونه‌ای که در گرمای شدید تابستان هوای خنک و بسیار مطبوعی از طریق بادگیرهای واقع در بالای پشت بام به صورت طبیعی و دائمی به زیرزمین‌ها سرازیر شده و در آنها جریان می یابد.

خانه بروجردی‌ها به طور کلی شامل دو بخش بیرونی و اندرونی است که سر در اصلی و هشتی ورودی بین این دو بخش مشترک است. این بنا از نظر خصوصیات محلّی و عناصر معماری و تزیینات داخلی از اهمیّت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. نقاشی‌های این بنا در شیوه‌های متنوع و با رنگ و روغن و آبرنگ و زیر نظر هنرمند نامدار، مرحوم میرزامحمد خان غفاری ملقب به کمال‌الملک طراحی و اجرا شده است. در بام تالار نیز نورگیرهای هلالی شکل و بادگیرهای قرینه‌ی بسیار جالب خودنمایی می‌کنند که از نظر طرح و اجرا در زمره آثار بدیع معماری سنتی ایران است. 

قدمت خانه بروجردی‌ها به طوری که در کتیبه چهار طرف تالار آن آمده، به سال ۱۲۹۲ ه.ق باز می گردد. این خانه را حاج سید جعفر نطنزی که از بروجرد مال التجاره وارد می کرد، ساخته است . بنابر اظهارات موثق، ساخت این مجموعه در حدود ۱۸ سال یعنی از سال ۱۲۹۲ تا سال ۱۳۱۰ ه.ق به درازا کشیده و در آن بیش از ۱۵۰ بنا و هنرمند گچکار و آینهکار و دیگر هنرمندان به کار گرفته شده‌اند. بنای مذکور در اصل به صورت اندرونی و بیرونی بوده و این بخش از بنا که شرح آن خواهد آمد، قسمت بیرونی خانه است. این قسمت از سال ۱۳۵۳ ه.ش به تملک سازمان میراث فرهنگی درآمده و در فهرست آثار تاریخی کشور ثبت شده است. بخش اندرونی که در شمال شرقی و شرق بنا واقع است، هنوز تحت مالکیت خصوصی میباشد. بنا حیاطی کشیده دارد که در دو سر آن دو مجموعه فضائی مهم قرار گرفته‌اند و نمای این دو بخش نسبت به دو جبهه دیگر ارتفاع بیشتری دارد . 

برای ورود به بخش بیرونی از راهروی طولانی و شیبداری که مانع از دید مستقیم به داخل خانه است، گذشته و به میانسرا وارد می شویم. این راهرو به مهتابی (مهتابی فضای بدون سقفی است که بالاتر از سطح حیاط قرار می گیرد. دیوارهای این فضا نماسازی می‌شود و به این ترتیب به ایوانی شباهت پیدا می‌کند که سقف آن را برداشته‌اند. این فضا معمولا از سه طرف بسته و از جهت چهارم به فضای باز مشرف است) مستقر در جبهه ضلع شمالی حیاط متصل می گردد. در قسمت شمالی و در پس مهتابی وسیع آن اتاق ۵دری واقع است که محل پذیرایی میهمانان بوده و در طرفین آن اتاق‌های سه دری قرار دارند. بدنه بیرونی این اتاق‌ها و نیز داخل اتاق ۵دری با گچبری‌های بسیار ظریف و هنرمندانه‌ای با طرح گل و مرغ زینت یافته است. در زیر این بخش نیز یکی از زیرمین‌های خانه قرار دارد. این بخش از خانه به علت نورگیری مناسب، بیشتر در زمستان مورد استفاده قرار می گرفته و به بخش زمستان‌نشین خانه معروف است.

تابستان‌نشین ، که مهمترین و اصلی‌ترین بخش خانه بروجردی‌هاست، مقابل ورودی اصلی و پشت به قبله (در واقع پشت به آفتاب) واقع شده است و قوس بزرگِ نمای آن که در تمام خانه‌های اعیانی قدیمی کاشان دیده می‌شود، احتمالاً تقلیدی است از طرح مثلّث در نمای معماری اروپایی که تحت تأثیر معماری ایرانی به صورت منحنی درآمده است. داخل محدوده قوس، گچبری‌های برجسته، متأثر از تزیینات روسی مانند سماور و قوری، به چشم می خورد.

 

تابستان‌نشین شامل دو اتاق، تالار اصلی، دو سرپوشیده فرعی، یک سرپوشیده اصلی، دو گوشواره، یک شاه‌نشین و تالار طَنَبی است. در مرکز آن، گنبدی با نورگیرهای زیبا و تزیینات مقرنسکاری قرار دارد. ایوان اصلی در محور تقارن تابستان‌نشین، پس از حیاط، عامل دوم در تقسیم فضا و برای استفاده ساکنان در فصل گرما است. در دو جانب ایوان و تالار طنبی، راهروهای ورودی و اتاق‌های نشیمن قرار گرفته‌اند که چشمگیرترین آثار تزیینی در همین قسمت به کار رفته است.   شرح پلان خانه بروجردیها معماری داخلی و عملکردفضاها * مساحت ۱۷۰۰مترمربع- زیربناا۱۰۰۰ مترمربع- * دو طبقه و در بعضی قسمت‌ها مثل قسمت جنوبی که با سرداب دارای ۳ طبقه است. * دارای یک حیاط با ابعاد۲۰در۳۰- * دارای  ۳ ورودی درشمال (ورودی اصلی)، غرب (مخصوص مراسم مذهبی و غیره) و جنوب (برای خواص)- ایوان‌های سرپوشیده دراطراف حیاط. * جلوخان درفضای هشتی که دارای ۶ عددسکو برای انتظارمراجعین است. این سکوها پاخوری نام دارد.

 

  تقسیمات خانه بروجردی ها: بیرونی - اندرونی بخش بیرونی شامل:بخش شمالی - بخش جنوبی (تابستانی)- بادگیرها بخش اندرونی شامل: بخش شمالی _ بخش جنوبی بخش بیرونی: ۱٫ هشتی ۲٫ راهرو و دهلیز ۳٫ حیاط مرکزی مستطیل شکل۲۰×۳۰ ۴٫٫ بخش اصلی و تابستانی بنا (بخش اعظم تزیینات در این قسمت است) ۵٫ سرداب در زیرزمین (دما در این سرداب در تابستان حدود ۲۰ درجه کمتر از طبقاط بالایی است. سرداب با یک سیستم کانال‌کشی افقی و عمودی به ۲ بادگیر ارتباط دارد. نمای سرداب از گچ وآجراست. ۶٫ آشپزخانه و انبارها: دربخش شمالی قرار دارند. ۷٫ بادگیرها: در دو بخش شمالی و جنوبی قسمت بیرونی میباشد. بادگیرهای این خانه هشتضلعی هستند.   

تزئینات خانه بروجردی‌ها- مصالح اصلی به کار رفته در بنا خشت خام است و تمامی عناصر سازه‌های اصلی بنا (جرزها، دیوارها و پوششها) از خشت خام با ملات گل یا گچ یا ترکیب آنها ساخته شده‌اند. آجر ختایی با اشکال و طرح‌های گوناگون در نماها و ازاره‌ها (قسمت پایینی دیوارهها) و کف فرشها به کار گرفته شده و نمای بدنه‌ها نیز از آستر کاه گل همراه با گچبری‌های متنوع استفاده شده است. دیوارهای خارجی و کف پشت بام هم با کاه گل اندود شده است. در بعضی از قسمت‌ها که نیاز به ایجاد پوششی تخت بوده و یا در معرض نیروی کششی قرار داشته، از چوب نیز استفاده اندکی شده است. این چوب‌ها در برخی از قسمت‌ها مانند ستون‌های تزئینی ایوان و زیر پوشش حیاط‌های نورگیر سرپوشیده تابستان‌نشین، در معرض دید بوده و در برخی نقاط مثل سقف‌های تخت راهروهای طرفین ایوان اصلی، پوشیده هستند.

این خانه به خاطر دارا بودن ویژگی ها و ارزش‌های والای معماری ایرانی، به کارگیری تمامی فنون معماری سنتی در حد کمال، دارا بودن تزیینات متنوع و بسیار ظریف و هنرمندانه، نبوغ و خلاقیت شگرف معماری به کارگرفته شده در آن علی‌الخصوص در ترکیب منحصربه‌فرد و استثنایی سرپوشیده حیاط بیرونی، تقریباً معروف‌ترین و مهمترین خانه تاریخی ایران و به نوعی سمبل بناهای مسکونی ایران به شمار می رود. زیرزمین (سرداب) اصلی و مفصل خانه در این بخش قرار داشته و از داخل حیاط و زیر ایوان قابل دسترسی است. دو بادگیر بلند از بالای بام تا زیرزمین اجرا شده‌اند و عمل تهویه هوا، خنک کردن زیرزمین و دور کردن رطوبت از پایه‌های بنا را انجام میدهند. این بادگیرها به کانال‌هایی موسوم به ناکش متصل می‌باشند. ناکشها دورتادور زیرزمین و داخل بستر زمین حفر شده‌اند و با مشبک‌هایی به فضای زیرزمین ارتباط پیدا می‌کنند. 

[ca

اطلاعات تاریخی بنا

جالب است که بدانیم که مرحوم حاج آقا حسن بروجردی برای فرزندش سیدمهدی از دختر مرحوم حاج سیدجعفر طباطبائی خواستگاری می کند و خانواده طباطبائی شرایط موافقت با ازدواج را ساخت خانه‌ای آبرومند و درخور شأن عروس خانم قرار می‌دهند و به همین خاطر حاج آقا حسن بروجردی از همان معماری که خانه طباطبائی را ساخته است، دعوت می‌کند که این خانه را نیز بسازد. خانه تاریخی بروجردی‌ها در تاریخ ۱۳۵۴/۰۳/۱۳  به شماره ۱۰۸۳ در فهرست آثارملی کشور به ثبت رسیده است.

 

 

خانه بروجردی ها، کاشان

محله سلطان میر احمد قدمت این خانه عصر قاجاری به 130 سال قبل باز میگردد. خانه بروجردی ها که هم بخش اندرونی و هم بیرونی دارد فاقد گودال باغچه است. این بنا در سه طبقه و به صورت چهار طرف ساخت، اطراف حیاط های اندرونی و بیرونی بنا گردیده است. این خانه بیشتر فضاهای معماری که در خانه های قدیمی کاشان یافت میشود را دارا می باشد. از جمله دو سرداب، سرپوشیده، شاه نشین، پنج دری، مهتابی، هشتی ورودی، ایوان تابستانی، ایوان زمستانی. ویژگی بارز این بنا سرپوشیده آن است که در کل شهر کاشان منحصر به فرد و استثنائی است. حیاط اصلی بیش از 620 متر مربع و یکی از سه حیاط یا اندرونی آن بیش از 630 متر مربع مساحت دارد. تزئینات ایوان تابستانی بنا در کاشان منحصر به فرد است و نقاشی های بی نظیری در سرپوشیده به چشم میخورد.

خانه ی تاریخی بروجردی ها در محله ی قدیمی سلطان امیراحمد کاشان قرار دارد. خانه ی بروجردی ها نمونه ی یکی از خانه های مسکونی اعیان نشین دوره ی قاجار است که در سال 1242 خورشیدی توسط یکی از بازرگانان معروف کاشان به نام حاج سید حسن نطنزی ( بروجردی ) ساخته شده است. برخی از تزئینات بدنه ی داخلی هشتی ورودی در سال 1256 خورشیدی انجام گرفته است. هر چند برخی منابع تاریخ ساخت بنا را 1253 و اتمام آن را هجده سال بعد یعنی 1271نوشته اند. بر خلاف تصور عامه، این خانه به اهالی بروجرد متعلق نبوده بلکه چون مراودات تجاری این بازرگانان نطنزی الاصل کاشانی بیشتر با تجار شهر بروجرد انجام می شده، لذا کاشانی ها به ایشان بروجردی می گفته اند! به همین مناسبت، محل سکونت ایشان هم به خانه ی بروجردی شهرت یافته است.

معمار طراح و سازنده ی خانه ی بروجردی یکی از معمارهای چیره دست کاشان به نام استاد علی مریم کاشی بوده است که خانه ی طباطبایی ها ( واقع در همین محله ) و تیمچه ی امین الدوله ( واقع در بازار میانچال کاشان ) از دیگر آثار این معمار هنرمند است.

این خانه متناسب با خصوصیات اقلیمی و شرایط جوی منطقه ی کویری کاشان طراحی و ساخته شده، خصوصاً اینکه در گرمای شدید تابستان با استفاده از بادگیرهایی که در بالای بام احداث شده، هوای خنک و بسیار مطبوع به صورت طبیعی و دائمی در زیرزمین ها جریان دارد.

از نظر فضاسازی خانه ی بروجردی به طور کلی شامل دو بخش بیرونی و اندرونی است که سر در اصلی و هشتی ورودی بین این دو بخش مشترک می باشد. ضمناً هر یک از این دو بخش درهای جداگانه ای هم دارند که مستقیماً به کوچه دسترسی دارند.

الف- بخش بیرونی:

قسمت بیرونی خانه، در حقیقت همان عمارت و حیاطی است که فعلاً مورد بازدید علاقه مندان قرار می گیرد و مشتمل است بر: راهروی ورودی، حیاط مرکزی، تالار سرپوشیده و نورگیر فوقانی آن، ایوان جنوبی، اطاق های تابستانی و حیاط های خلوت بین اطاق ها و بالاخانه هایی که به صورت قرینه در دو طرف تالار اصلی قرار گرفته اند، بادگیرها و زیرزمین ( سرداب ) ها، اطاق پنج دری زمستانی که بدنه ی داخلی آن از گچبری بسیار ظریفی با طرح گل و مرغ تزئین شده است، اتاق های آفتابگیر زمستانی، بهارخواب های جبهه ی شمالی، طارمی و قسمت غربی و سایر فضاها.

بخش بیرونی حیاطی کشیده دارد. بناهایی که در دو سر حیاط قرار گرفته اند، هم مهمتر هستند و هم از ارتفاع بیشتری برخوردارند. در جبهه ی جنوبی مهمترین بخش بنا واقع شده که دارای یک تالار مرتفع و با عظمت است که به شکل هشت و نیم هشت ساخته شده و اتاق ها و فضاهایی در اطراف آن و در دو طبقه ساخته شده اند. سقف تالار اصلی، گنبدی شکل است که یزدی بندی شده و در جای جای آن نورگیرهایی تعبیه شده اند که زیبایی خاصی به سقف داده اند. بر روی دیوارها نقاشی هایی به چشم می خورد که می شود گفت الهام گرفته از سبک نقاشی اروپایی آن زمان خصوصاً سبک روسی است. گچ بری های دیوارها فوق العاده زیبا هستند. متاسفانه برخی از نقاشی ها که از تصویر انسان بوده را خراب کرده اند. یک ایوان بزرگ در جلوی تالار وجود دارد. در جبهه ی شمالی یک تالار پنج دری همراه با شاه نشین است که یک ایوان در مقابل خود دارد و یک بادگیر در پشت آن وجود دارد.

تالارهای بزرگ سرپوشیده و حیاط های خلوت دو طرف آن، با نقاشی های ظریف و هنرمندانه و گچبری های برجسته و بسیار بدیع زینت یافته و سقف آن از طرف داخل دارای تقسیم بندی های هندسی رسمی و یزدی بندی است. در قسمت فوقانی سرپوشیده در بام، نورگیر فوق العاده جالبی تعبیه شده است که طرح آن در نوع خود منحصر به فرد می باشد. سقف ها و بدنه ی داخلی سرپوشیده و تالارهای طرفین آن با نقش های بدیع و طرح های گل و مرغ و اسلیمی و شکارگاه و نقوش حیوانات در شیوه های متنوع رنگ و روغن و آبرنگ تزئین شده است. نقاشی های خانه ی بروجردی زیر نظر دو هنرمند بزرگ و نامدار نقاشی ایران در دوره ی قاجاریه، یعنی میرزا ابوالحسن غفاری کاشانی ملقب به صنیع الملک ( بنیانگذار اولین مدرسه ی نقاشی در ایران ) و برادرزاده اش مرحوم میرزا محمد خان غفاری کاشانی ( کمال المک ) ترسیم و طرح های گچبری خانه با نظارت این دو استاد تهیه و به انجام رسیده است.

ب – بخش اندرونی:

اندرونی خانه ی بروجردی، خود شامل دو قسمت است:

1-    قسمت جنوبی که دارای یک حیاط مرکزی و تالار بزرگ پذیرایی و مزین به آینه کاری است و در دو طرف تالار، بالاخانه هایی ساخته شده که رو به داخل تالار باز می گردد. ضمناً در اطراف تالار بزرگ اتاق های گوشواره بنا شده است. اتاق های سرتاسر ضلع غربی این قسمت از اندرونی با قسمت شرقی حیاط بیرونی فصل مشترک دارند.قسمت جنوبی که در سنوات قبل از کل مجموعه تفکیک و به صورت خانه ی جداگانه ای درآمده بود، اخیراً توسط سازمان میراث فرهنگی و گردشگری از مالکین آن خریداری شده و پس از اتمام تعمیرات به قسمت بیرونی ممنضم و مرتبط خواهد شد تا در معرض بازدید عموم قرار گیرد.

 

2-    قسمت شمالی عبارت است از یک حیاط خلوت و اتاق پنج دری ساده و صندوق خانه و اتاق نشیمن و یک سرداب بزرگ که این سرداب در حقیقت طبقه ی زیرین تالار بزرگ قسمت جنوبی اندرونی است.یکی از مشخصه های خانه های قدیمی در بافت کویری، وجود زیرزمین یا سرداب های خنک است که اهالی خانه را از گرمای بسیار زیاد تابستان نجات می دهد. خانه ی بروجردی ها از نظر طرح و معماری و قدمت و تزئینات نقاشی و گچبری جزء نفایس آثار تاریخی دوره قاجار می باشد. تاکنون مرمت قسمت های مختلف و استحکام بخشی قسمت های عمده ی خانه و تثبیت نقاشی ها به وسیله ی کارشناسان و استادکاران اداره ی میراث فرهنگی کاشان انجام شده و بعضی الحاقات و تغییرات غیراصولی که در طول سال ها در این بنای ارزشمند صورت گرفته بود به صورت اولیه بازسازی شده است و این مرمت و بازسازی ادامه دارد.

یکی از نقاط ضعف اکثر خانه های تاریخی که مرمت شده و در معرض بازدید عموم قرار می گیرند، این است که به محوطه های آشپزخانه ( مطبخ ) ، نحوه ی آبرسانی به حیاط، وجود تلمبه و چاه یا قنات و همچنین مستراح ( موال یا توالت ) توجه نمی شود. انگار که آدم های سده های قبل غذای آماده از رستوران می خریدند، آب معدنی بطری می نوشیدند و برای اجابت مزاج به مسجد محل می رفته اند. خانه ی بروجردی ها هم در مرمت هایش از همین ایراد اساسی بی نصیب نمانده است. خانه ی بروجردی ها در سال 1353 خریداری و با شماره ی 1082 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. این خانه فعلاً محل اداره ی میراث فرهنگی شهر کاشان است.

منابع مورد استفاده:

1-       مدیریت میراث فرهنگی کاشان

2-       حسن نراقی،  آثار تاریخی شهرستان های کاشان و نطنز، انجمن آثار ملی، تهران، 1348

3-       حسین فرخ یار، نگاهی به آثار تاریخی کاشان، ناشر: مولف، تهران، 1369

 

خانه بروجردی ها متناسب با خصوصیات اقلیمی و شرایط آب و هوایی منطقه کویری کاشان طراحی و ساخته شده، به گونه ای که در گرمای شدید تابستان هوای خنک و بسیار مطبوعی از طریق بادگیرهای واقع در بالای پشت بام به صورت طبیعی و دائمی به زیرزمین ها سرازیر شده و در آنها جریان می یابد. خانه بروجردی ها به طور کلی شامل دو بخش بیرونی و اندرونی است که سر در اصلی و هشتی ورودی بین این دو بخش مشترک است.

علاوه بر این هر یک از این دو بخش درهای جداگانه ای نیز دارند که به وسیله آنها مستقیما به کوچه دسترسی پیدا می کنند.اما قسمت بیرونی خانه، در حقیقت همان عمارت و حیاطی است که در حال حاضر مورد بازدید علاقه مندان قرار می گیرد و مشتمل است بر: راهروی ورودی، حیاط مرکزی، تالار سرپوشیده و نورگیر فوقانی آن،

نقاشی های خانه بروجردی ها زیر نظر دو هنرمند بزرگ و نامدار نقاشی ایران دوران قاجار “مرحوم میرزا ابوالحسن غفاری کاشان” (بنیانگذار اولین مدرسه نقاشی در ایران) و برادرزاده اش “مرحوم میرزا محمدخان غفاری کاشانی” ملقب به “کمال الملک” ترسیم و طرح های گچبری خانه نیز با نظارت این دو استاد به انجام رسیده است.
به طور کلی خانه بروجردی ها از نظر طرح و معماری، قدمت، تزئینات و نقاشی گچبری در زمره نفیس ترین آثار تاریخی کشور قرار دارد که بخش بیرونی آن در سال ۱۳۵۳ توسط دولت خریداری و با شماره ۱۰۸۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تاکنون مرمت بخش های مختلف و نیز استحکام بخشی قسمت های عمده خانه و تثبیت نقاشی ها به وسیله کارشناسان و استادکاران اداره میراث فرهنگی کاشان انجام و برخی الحاقات و تغییرات غیراصولی انجام گرفته است.

خانه بروجردیها ، مجموعه ساختمانی زیبا و باشکوه در جنوب شرقیِ شهر کاشان است. خانه بروجردی از مشهورترین خانه‌های تاریخی این شهر است. می گویند چون صاحب خانه مال التجاره از بروجرد وارد می کرده، لذا بهبروجردی مشهور شده و خانه او هم به خانه بروجردی موسوم گردیده است. این بنا در اواخر سلطنت پهلوی بر اثر بی توجهّیِ ساکنان آن رو به انهدام می رفت ، اما پس از ثبت در فهرست آثار تاریخی تعمیر و بازسازی شد و اینک کاربرد فرهنگی ـ اداری دارد.
معمار این خانه یکی از نوابغ معماری کاشان و از طراحان معروف ساختمان به نام استادعلی مریم بوده‌است که در ایجاد دو بنای تاریخی دیگر کاشان، یکی خانه تاریخیطباطبایی (در نزدیکی خانه بروجردی) و دیگری تیمچه امین‌الدوله (واقع در بازار) نقشداشته‌است.
خانه بروجردیها در زمینی به مساحت تقریبی ۷۰۰ ، ۱ مترمربع ساخته شده ومساحت این بنا حدود ۳۰۰۰ مترمربع و شامل دو حیاط اندرونی و بیرونی و مشتمل است بر دو ورودی اصلی و فرعی ، هشتی ، راهرو، حیاط ، تابستان نشین ، زمستان نشین ، آشپزخانه ، حیاطهای سرپوشیده در اطراف ، و زیرزمینی وسیع .

این بنا از نظر خصوصیات محلّی و عناصر معماری و تزیینات داخلی از اهمیّت فوق العاده ای برخوردار است نقاشی‌های این بنا در شیوه‌های متنوع و با رنگ و روغن و آبرنگ و زیر نظر هنرمند نامدار، مرحوم میرزامحمد خان غفاری ملقب به کمال‌الملک طراحی و اجرا شده است. در بام تالار نیز نورگیرها و بادگیرهای بسیار جالب خودنمایی می‌کند که از نظر طرح و اجرا در زمره آثار بدیع معماری سنتی ایران است.

قدمت خانه بروجردی ها به طوری که در کتیبه چهار طرف تالار آن آمده به سال ۱۲۹۲ ه.ق باز می گردد این خانه را حاج سید جعفر نطنزی که از بروجرد مال التجاره وارد می کرده ساخته است .
بنابر اظهارات موثق ساخت این مجموعه در حدود ۱۸ سال یعنی از سال ۱۲۹۲ تا سال ۱۳۱۰ ه.ق به درازا کشیده در آن بیش از ۱۵۰ بنا و هنرمند گچ کار و آینه کار و دیگر هنرمندان بکار گرفته شده اند .
بنای مذکور در اصل به صورت اندرونی و بیرونی بوده و این بخش از بنا که شرح آن خواهد آمد قسمت بیرونی خانه است . این قسمت از سال ۱۳۵۳ه.ش به تملک سازمان میراث فرهنگی درآمده و در فهرست آثار تاریخی کشور ثبت شده است . بخش اندرونی که در شمال شرقی و شرق بنا واقع است هنوز تحت مالکیت خصوصی می باشد بنا حیاطی کشیده دارد که در دو سر آن دو مجموعه فضائی مهم قرار گرفته اند و نمای این دو بخش نسبت به دو جبهه دیگر ارتفاع بیشتری دارد .

ورودی اصلی در شمال ساختمان واقع شده و، بویژه به سبب نحوه اتصالی که میان خانه و کوچه پدید آورده ، به شکوه ساختمان افزوده است . دیوارهای آن تا ارتفاع معینی تنها با گچ پوشیده شده و ساده است ، اما سقف آن تزییناتی برجسته دارد. در دیوارهای ورودی سکّه هایی تعبیه شده که با مقرنس کاری گچی به طاق نمای اصلی سقف متصل می شود. ورودی از طریق در چوبیِ بزرگی با کنده کاریها و گُلْ میخهای متعدد و دو کوبه که بر پاشنه سنگی می چرخد، به هشتی راه می یابد. هشتی پس از ورودی اصلی است و گنبدی آراسته به کاربندیهای بسیار زیبا دارد که در مرکز آن نورگیری تعبیه شده و از طریق دری مشابه درِ اصلی ، که روبروی آن قرار گرفته ، به حیاط راه می یابد. بیش از نیمی از مساحت زمین به حیاط اختصاص دارد. معبر ورودی حیاط دالانی است غلام نشین ، با تزییناتی چندضلعی و هلالی ، و راهروی پیچ دار با سقفی که در آن نورگیرهایی تعبیه شده است . در وسط محور طولی حیاط حوض بزرگی با سنگ سیاه تراش خورده و پاشوهایی در اطراف قرار دارد که آب آن از قنات نصرآباد تأمین می شده است . در جانب چپ و راست حوض نیز چهار باغچه به چشم می خورد.
تابستان نشین ، که مهمترین و اصلیترین بخش خانه بروجردیهاست ، مقابل ورودی اصلی و پشت به قبله واقع شده است ، و قوس بزرگِ نمای آن که در تمام خانه های اعیانی قدیمی کاشان دیده می شود، احتمالاً تقلیدی است از طرح مثلّث در نمای معماری اروپایی که تحت تأثیر معماری ایرانی به صورت منحنی در آمده است . در داخل محدوده قوس ، گچبریهای برجسته ، متأثر از تزیینات روسی مانند سماور و قوری ، به چشم می خورد.

تابستان نشین شامل دو اتاق ، تالار اصلی ، دو سرپوشیده فرعی ، یک سرپوشیده اصلی ، دو گوشواره ، یک شاه نشین و تالار طَنَبی است . در مرکز آن ، گنبدی با نورگیرهای زیبا و تزیینات مقرنس کاری قرار دارد. ایوان اصلی در محور تقارن تابستان نشین ، پس از حیاط عامل دوم در تقسیم فضا و برای استفاده ساکنان در فصل گرما است . در دو جانب ایوان و تالار طنبی راهروهای ورودی و اتاقهای نشیمن قرار گرفته اند که چشمگیرترین آثار تزیینی در همین قسمت به کار رفته است .
زمستان نشین ، در شمال مجاور راهرو ورودی و مشتمل بر یک اتاق ، یک شاه نشینِ پنج در با گچبریهای زیبا و ایوانی وسیع و آفتابگیر است . در قسمت شرق مشتمل بر سه اتاقِ سه در در حدّفاصل زمستان نشین و تابستان نشین است که از راهروهایی مشترک به یکدیگر راه می یابند. سقف اتاقها مسطح و فاقد تزیینات است . قسمت غربیِ زمستان نشین نیز با دو اتاق کوچک به همراه فضایی سرپوشیده ، قسمت شمالی و جنوبی بنا را به هم می پیوندد. آشپزخانه وسیع با طاقچه ها و صندوقخانه و انباری در شمال و سمت راست مجموعه واقع است و از راهروی باریک بدان راه می یابند. از زیرزمین که در زیرِ سه بخش شمالی و جنوبی و غربی قرار دارد، بیشتر به عنوان سرداب و انبار و فضای خدماتی استفاده می شده است .

مجموعه واقع در جبهه شمالی دارای یک تالار پنج دری با شاه نشین است که محل پذیرایی مهمانان بوده و یک مهتابی در جلوی خود دارد و بادگیری هم در پشت آن دیده می شود. فضای داخلی تالار دارای تزئینات گچ بری است. دو اتاق سه دری کوچک در دو سوی مهتابی قرار دارند که در مقایسه با تالار و فضاهای طرفین آن از ارتفاع کمتری برخوردارند و ترکیب حجمی خاصی را بوجود آورده اند.دو طرف آن دو اتاق بهار خواب قرار دارد که بهعلت نور مناسب وگرمای زیاد، بیشتر در زمستانها مورد استفاده قرار می گرفتهاست.
قسمت شمال شرقی مطبخ(آشپزخانه) قرار دارد.در قسمت شرقی بنا اتاقها و ایوانهای سرپوشیدهبه چشم می خورد که در جلو ایوانها پله هایی جهت رفتن به سردابها ساخته شده است.اینسردابها در جبهه های مختلف بنا واقع اند که بوسیله بادگیرهایی هوای آنها خنک وتهویهمی شوند.

شرح پلان خانه بروجردی ها معماری داخلی وعملکردفضاها
*مساحت ۱۷۰۰مترمربع-زیربنا۱۰۰۰مترمربع-
*دوطبقه ودربعضی قسمتها مثل قسمت جنوبی که باسرداب دارای ۳طبقه است.
*دارای یک حیاط با ابعاد۲۰در۳۰-
*دارای ۳ورودی درشمال(ورودی اصلی)،غرب(مخصوص مراسم مذهبی وغیره) وجنوب(برای خواص)-ایوان های سرپوشیده دراطراف حیاط.
*جلوخان درفضای هشتی که دارای ۶عددسکو برای انتظارمراجعین می باشد.این سکوها پاخوری نام دارد.

تقسیمات خانه بروجردی ها: بیرونی-اندرونی
بخش بیرونی شامل:بخش شمالی-بخش جنوبی(تابستانی)-بادگیرها
بخش اندرونی شامل:بخش شمالی_بخش جنوبی
بخش بیرونی:
۱٫هشتی
۲٫راهرو و دهلیز
۳٫حیاط مرکزی مستطیل شکل۲۰×۳۰
۴٫بخش اصلی وتابستانی بنا(بخش اعظم تزیینات دراین قسمت است)
۵٫سرداب درزیرزمین(دمادراین سرداب درتابستان حدود۲۰درجه کمترازطبقاط بالایی ست.سرداب با یک سیتم کانال کشی افقی وعمودی به ۲بادگیرارتباط دارد.نمای سرداب از گچ وآجراست.
۶٫آشپزخانه وانبارها:دربخش شمالی قراردارند.
۷٫بادگیرها:دردوبخش شمالی وجنوبی قسمت بیرونی می باشد
بادگیرهای این خانه هشت ضلعی هستند.

مشخصات بنا
ساختمان به ابعاد ۱۷٫۳۰ × ۱۴٫۹۰ متر بنا گردیده است. جنس مصالح عبارت از خشت و گل و پایه بنا از سنگ لاشه محلی و ساروج است. بنا دارای ۷ اتاق در طبقه همکف، ایوانی در جلوخان و دو اتاق در طبقه زیرین است. درهای ورودی اتاق‌های زیرزمین رو به بیرون بازشده و طبقه اصلی با یک متر ارتفاع از سطح زمین ساخته شده تا از رطوبت محل در امان باشد. بازشو‌های ساختمان چوبی بوده و اندود داخلی بنا به‌جز یک اتاق، بقیه از جنس گچ می‌باشد. سقف‌های عمارت دارای سیستم تاق-تویزه و تاق-چشمه گنبدی بوده و از جنس خشت بنا گردیده است. نوع پوشش بام متناسب با محیط از غوره گل، کاه‌گل و لایه‌ای از برگ گیاهان ساخته شده است. نمای عمارت ترکیبی از آجر، گچ و شمشه‌های گچی است که در قسمت فوقانی نما به شکل زیبایی خودنمایی می‌کند.
حیاط به ابعاد ۷۵×۱۰۵ متر و دارای دو حوض بزرگ است که آب چشمه اسکندریه پس از گذر از باغ تالار، آبشار نیاسر، با رسیدن به این منطقه وارد حوض اول گردیده و پس از گذر از زیر ساختمان وارد حوض دوم در قسمت جلویی ساختمان می‌شده است.

خانه بروجردی ها متناسب با خصوصیات اقلیمی و شرایط آب و هوایی منطقه کویری کاشان طراحی و ساخته شده، به گونه ای که در گرمای شدید تابستان هوای خنک و بسیار مطبوعی از طریق بادگیرهای واقع در بالای پشت بام به صورت طبیعی و دائمی به زیرزمین ها سرازیر شده و در آنها جریان می یابد. خانه بروجردی ها به طور کلی شامل دو بخش بیرونی و اندرونی است که سر در اصلی و هشتی ورودی بین این دو بخش مشترک است.

علاوه بر این هر یک از این دو بخش درهای جداگانه ای نیز دارند که به وسیله آنها مستقیما به کوچه دسترسی پیدا می کنند.اما قسمت بیرونی خانه، در حقیقت همان عمارت و حیاطی است که در حال حاضر مورد بازدید علاقه مندان قرار می گیرد و مشتمل است بر: راهروی ورودی، حیاط مرکزی، تالار سرپوشیده و نورگیر فوقانی آن،

نقاشی های خانه بروجردی ها زیر نظر دو هنرمند بزرگ و نامدار نقاشی ایران دوران قاجار “مرحوم میرزا ابوالحسن غفاری کاشان” (بنیانگذار اولین مدرسه نقاشی در ایران) و برادرزاده اش “مرحوم میرزا محمدخان غفاری کاشانی” ملقب به “کمال الملک” ترسیم و طرح های گچبری خانه نیز با نظارت این دو استاد به انجام رسیده است.
به طور کلی خانه بروجردی ها از نظر طرح و معماری، قدمت، تزئینات و نقاشی گچبری در زمره نفیس ترین آثار تاریخی کشور قرار دارد که بخش بیرونی آن در سال ۱۳۵۳ توسط دولت خریداری و با شماره ۱۰۸۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تاکنون مرمت بخش های مختلف و نیز استحکام بخشی قسمت های عمده خانه و تثبیت نقاشی ها به وسیله کارشناسان و استادکاران اداره میراث فرهنگی کاشان انجام و برخی الحاقات و تغییرات غیراصولی انجام گرفته است.

خانه بروجردیها ، مجموعه ساختمانی زیبا و باشکوه در جنوب شرقیِ شهر کاشان است. خانه بروجردی از مشهورترین خانه‌های تاریخی این شهر است. می گویند چون صاحب خانه مال التجاره از بروجرد وارد می کرده، لذا بهبروجردی مشهور شده و خانه او هم به خانه بروجردی موسوم گردیده است. این بنا در اواخر سلطنت پهلوی بر اثر بی توجهّیِ ساکنان آن رو به انهدام می رفت ، اما پس از ثبت در فهرست آثار تاریخی تعمیر و بازسازی شد و اینک کاربرد فرهنگی ـ اداری دارد.
معمار این خانه یکی از نوابغ معماری کاشان و از طراحان معروف ساختمان به نام استادعلی مریم بوده‌است که در ایجاد دو بنای تاریخی دیگر کاشان، یکی خانه تاریخیطباطبایی (در نزدیکی خانه بروجردی) و دیگری تیمچه امین‌الدوله (واقع در بازار) نقشداشته‌است.
خانة بروجردیها در زمینی به مساحت تقریبی ۷۰۰ ، ۱ مترمربع ساخته شده ومساحت این بنا حدود ۳۰۰۰ مترمربع و شامل دو حیاط اندرونی و بیرونی و مشتمل است بر دو ورودی اصلی و فرعی ، هشتی ، راهرو، حیاط ، تابستان نشین ، زمستان نشین ، آشپزخانه ، حیاطهای سرپوشیده در اطراف ، و زیرزمینی وسیع .

این بنا از نظر خصوصیات محلّی و عناصر معماری و تزیینات داخلی از اهمیّت فوق العاده ای برخوردار است نقاشی‌های این بنا در شیوه‌های متنوع و با رنگ و روغن و آبرنگ و زیر نظر هنرمند نامدار، مرحوم میرزامحمد خان غفاری ملقب به کمال‌الملک طراحی و اجرا شده است. در بام تالار نیز نورگیرها و بادگیرهای بسیار جالب خودنمایی می‌کند که از نظر طرح و اجرا در زمره آثار بدیع معماری سنتی ایران است.

قدمت خانه بروجردی ها به طوری که در کتیبه چهار طرف تالار آن آمده به سال ۱۲۹۲ ه.ق باز می گردد این خانه را حاج سید جعفر نطنزی که از بروجرد مال التجاره وارد می کرده ساخته است .
بنابر اظهارات موثق ساخت این مجموعه در حدود ۱۸ سال یعنی از سال ۱۲۹۲ تا سال ۱۳۱۰ ه.ق به درازا کشیده در آن بیش از ۱۵۰ بنا و هنرمند گچ کار و آینه کار و دیگر هنرمندان بکار گرفته شده اند .
بنای مذکور در اصل به صورت اندرونی و بیرونی بوده و این بخش از بنا که شرح آن خواهد آمد قسمت بیرونی خانه است . این قسمت از سال ۱۳۵۳ه.ش به تملک سازمان میراث فرهنگی درآمده و در فهرست آثار تاریخی کشور ثبت شده است . بخش اندرونی که در شمال شرقی و شرق بنا واقع است هنوز تحت مالکیت خصوصی می باشد بنا حیاطی کشیده دارد که در دو سر آن دو مجموعه فضائی مهم قرار گرفته اند و نمای این دو بخش نسبت به دو جبهه دیگر ارتفاع بیشتری دارد .

ورودی اصلی در شمال ساختمان واقع شده و، بویژه به سبب نحوة اتصالی که میان خانه و کوچه پدید آورده ، به شکوه ساختمان افزوده است . دیوارهای آن تا ارتفاع معینی تنها با گچ پوشیده شده و ساده است ، اما سقف آن تزییناتی برجسته دارد. در دیوارهای ورودی سکّه هایی تعبیه شده که با مقرنس کاری گچی به طاق نمای اصلی سقف متصل می شود. ورودی از طریق در چوبیِ بزرگی با کنده کاریها و گُلْ میخهای متعدد و دو کوبه که بر پاشنة سنگی می چرخد، به هشتی راه می یابد. هشتی پس از ورودی اصلی است و گنبدی آراسته به کاربندیهای بسیار زیبا دارد که در مرکز آن نورگیری تعبیه شده و از طریق دری مشابه درِ اصلی ، که روبروی آن قرار گرفته ، به حیاط راه می یابد. بیش از نیمی از مساحت زمین به حیاط اختصاص دارد. معبر ورودی حیاط دالانی است غلام نشین ، با تزییناتی چندضلعی و هلالی ، و راهروی پیچ دار با سقفی که در آن نورگیرهایی تعبیه شده است . در وسط محور طولی حیاط حوض بزرگی با سنگ سیاه تراش خورده و پاشوهایی در اطراف قرار دارد که آب آن از قنات نصرآباد تأمین می شده است . در جانب چپ و راست حوض نیز چهار باغچه به چشم می خورد.
تابستان نشین ، که مهمترین و اصلیترین بخش خانة بروجردیهاست ، مقابل ورودی اصلی و پشت به قبله واقع شده است ، و قوس بزرگِ نمای آن که در تمام خانه های اعیانی قدیمی کاشان دیده می شود، احتمالاً تقلیدی است از طرح مثلّث در نمای معماری اروپایی که تحت تأثیر معماری ایرانی به صورت منحنی در آمده است . در داخل محدودة قوس ، گچبریهای برجسته ، متأثر از تزیینات روسی مانند سماور و قوری ، به چشم می خورد.

تابستان نشین شامل دو اتاق ، تالار اصلی ، دو سرپوشیدة فرعی ، یک سرپوشیدة اصلی ، دو گوشواره ، یک شاه نشین و تالار طَنَبی است . در مرکز آن ، گنبدی با نورگیرهای زیبا و تزیینات مقرنس کاری قرار دارد. ایوان اصلی در محور تقارن تابستان نشین ، پس از حیاط عامل دوم در تقسیم فضا و برای استفادة ساکنان در فصل گرما است . در دو جانب ایوان و تالار طنبی راهروهای ورودی و اتاقهای نشیمن قرار گرفته اند که چشمگیرترین آثار تزیینی در همین قسمت به کار رفته است .
زمستان نشین ، در شمال مجاور راهرو ورودی و مشتمل بر یک اتاق ، یک شاه نشینِ پنج در با گچبریهای زیبا و ایوانی وسیع و آفتابگیر است . در قسمت شرق مشتمل بر سه اتاقِ سه در در حدّفاصل زمستان نشین و تابستان نشین است که از راهروهایی مشترک به یکدیگر راه می یابند. سقف اتاقها مسطح و فاقد تزیینات است . قسمت غربیِ زمستان نشین نیز با دو اتاق کوچک به همراه فضایی سرپوشیده ، قسمت شمالی و جنوبی بنا را به هم می پیوندد. آشپزخانة وسیع با طاقچه ها و صندوقخانه و انباری در شمال و سمت راست مجموعه واقع است و از راهروی باریک بدان راه می یابند. از زیرزمین که در زیرِ سه بخش شمالی و جنوبی و غربی قرار دارد، بیشتر به عنوان سرداب و انبار و فضای خدماتی استفاده می شده است .

مجموعه واقع در جبهه شمالی دارای یک تالار پنج دری با شاه نشین است که محل پذیرایی مهمانان بوده و یک مهتابی در جلوی خود دارد و بادگیری هم در پشت آن دیده می شود. فضای داخلی تالار دارای تزئینات گچ بری است. دو اتاق سه دری کوچک در دو سوی مهتابی قرار دارند که در مقایسه با تالار و فضاهای طرفین آن از ارتفاع کمتری برخوردارند و ترکیب حجمی خاصی را بوجود آورده اند.دو طرف آن دو اتاق بهار خواب قرار دارد که بهعلت نور مناسب وگرمای زیاد، بیشتر در زمستانها مورد استفاده قرار می گرفتهاست.
قسمت شمال شرقی مطبخ(آشپزخانه) قرار دارد.در قسمت شرقی بنا اتاقها و ایوانهای سرپوشیدهبه چشم می خورد که در جلو ایوانها پله هایی جهت رفتن به سردابها ساخته شده است.اینسردابها در جبهه های مختلف بنا واقع اند که بوسیله بادگیرهایی هوای آنها خنک وتهویهمی شوند.

شرح پلان خانه بروجردی ها معماری داخلی وعملکردفضاها
*مساحت ۱۷۰۰مترمربع-زیربنا۱۰۰۰مترمربع-
*دوطبقه ودربعضی قسمتها مثل قسمت جنوبی که باسرداب دارای ۳طبقه است.
*دارای یک حیاط با ابعاد۲۰در۳۰-
*دارای ۳ورودی درشمال(ورودی اصلی)،غرب(مخصوص مراسم مذهبی وغیره) وجنوب(برای خواص)-ایوان های سرپوشیده دراطراف حیاط.
*جلوخان درفضای هشتی که دارای ۶عددسکو برای انتظارمراجعین می باشد.این سکوها پاخوری نام دارد.

تقسیمات خانه بروجردی ها: بیرونی-اندرونی
بخش بیرونی شامل:بخش شمالی-بخش جنوبی(تابستانی)-بادگیرها
بخش اندرونی شامل:بخش شمالی_بخش جنوبی
بخش بیرونی:
۱٫هشتی
۲٫راهرو و دهلیز
۳٫حیاط مرکزی مستطیل شکل۲۰×۳۰
۴٫بخش اصلی وتابستانی بنا(بخش اعظم تزیینات دراین قسمت است)
۵٫سرداب درزیرزمین(دمادراین سرداب درتابستان حدود۲۰درجه کمترازطبقاط بالایی ست.سرداب با یک سیتم کانال کشی افقی وعمودی به ۲بادگیرارتباط دارد.نمای سرداب از گچ وآجراست.
۶٫آشپزخانه وانبارها:دربخش شمالی قراردارند.
۷٫بادگیرها:دردوبخش شمالی وجنوبی قسمت بیرونی می باشد
بادگیرهای این خانه هشت ضلعی هستند.

مشخصات بنا
ساختمان به ابعاد ۱۷٫۳۰ × ۱۴٫۹۰ متر بنا گردیده است. جنس مصالح عبارت از خشت و گل و پایه بنا از سنگ لاشه محلی و ساروج است. بنا دارای ۷ اتاق در طبقه همکف، ایوانی در جلوخان و دو اتاق در طبقه زیرین است. درهای ورودی اتاق‌های زیرزمین رو به بیرون بازشده و طبقه اصلی با یک متر ارتفاع از سطح زمین ساخته شده تا از رطوبت محل در امان باشد. بازشو‌های ساختمان چوبی بوده و اندود داخلی بنا به‌جز یک اتاق، بقیه از جنس گچ می‌باشد. سقف‌های عمارت دارای سیستم تاق-تویزه و تاق-چشمه گنبدی بوده و از جنس خشت بنا گردیده است. نوع پوشش بام متناسب با محیط از غوره گل، کاه‌گل و لایه‌ای از برگ گیاهان ساخته شده است. نمای عمارت ترکیبی از آجر، گچ و شمشه‌های گچی است که در قسمت فوقانی نما به شکل زیبایی خودنمایی می‌کند.
حیاط به ابعاد ۷۵×۱۰۵ متر و دارای دو حوض بزرگ است که آب چشمه اسکندریه پس از گذر از باغ تالار، آبشار نیاسر، با رسیدن به این منطقه وارد حوض اول گردیده و پس از گذر از زیر ساختمان وارد حوض دوم در قسمت جلویی ساختمان می‌شده است.

---

1- موقعیت فعلی اثر:
شهرستان کاشان، بخش نیاسر، شهر نیاسر، خیابان شهید منتظری، خیابان شهید نامجو 
ملک مذکور در باغی مشهور به باغ قاضی و در مجاورت محور طبیعی بیشه قرار گرفته است. محور بیشه جزئی از محله چاله‌قاب نیاسر است که خود دارای آثار ارزشمند زیادی همچون خانه بروجردی‌ها، برج چاله‌قاب، گذر تاریخی چاله‌قاب و خانه بخشی تقی (خانه توکلی) است.

2- مشخصات پلاک ثبتی اثر: 
مالکیت باغ متعلق به خانواده بروجردی است که پس از تفکیک نسبت به فروش برخی از قطعات آن اقدام نموده‌اند. از مشخصات ثبتی اثر اطلاعاتی در دسترس نمی‌باشد.

3- تاریخچه و وجه تسمیه اثر: 
باغ قاضی توسط حاج سید شکرال‍... بروجردی فرزند حاج سید حسن نطنزی (معروف به بروجردی، مالک خانه معروف بروجردی‌های کاشان) خریداری شده و در سال 1321 ه‍. ش، طی 9 ماه توسط استاد حسین مهندس - از معماران بنام شهر کاشان - محوطه سازی شده و احداث گردید. بدین جهت به خانه بروجردی‌ها معروف است. 
پس از فوت مرحوم شکر ال‍... بروجردی باغ و عمارت مذکور (باغ قاضی) توسط ورثه مرحوم بروجردی تفکیک گردید و در حال حاضر در معرض فروش است.

4- سوابق پژوهشی اثر، شناسایی، بررسی، گمانه زنی، حفاری
هیچگونه پژوهشی در مورد این بنا صورت نپذیرفته است.

5- نوع و توضیحات مالکیت اثر: 
مالکیت خصوصی 
6- مشخصات اثر- تپه:

7- مشخصات اثر- بنا: 
ساختمان به ابعاد 17.30 × 14.90 متر بنا گردیده است. جنس مصالح عبارت از خشت و گل و پایه بنا از سنگ لاشه محلی و ساروج است. بنا دارای 7 اتاق در طبقه همکف، ایوانی در جلوخان و دو اتاق در طبقه زیرین است. درهای ورودی اتاق‌های زیرزمین رو به بیرون بازشده و طبقه اصلی با یک متر ارتفاع از سطح زمین ساخته شده تا از رطوبت محل در امان باشد. بازشو‌های ساختمان چوبی بوده و اندود داخلی بنا به‌جز یک اتاق، بقیه از جنس گچ می‌باشد. سقف‌های عمارت دارای سیستم تاق-تویزه و تاق-چشمه گنبدی بوده و از جنس خشت بنا گردیده است. نوع پوشش بام متناسب با محیط از غوره گل، کاه‌گل و لایه‌ای از برگ گیاهان ساخته شده است. نمای عمارت ترکیبی از آجر، گچ و شمشه‌های گچی است که در قسمت فوقانی نما به شکل زیبایی خودنمایی می‌کند. 
حیاط به ابعاد 75×105 متر و دارای دو حوض بزرگ است که آب چشمه اسکندریه پس از گذر از باغ تالار، آبشار نیاسر، با رسیدن به این منطقه وارد حوض اول گردیده و پس از گذر از زیر ساختمان وارد حوض دوم در قسمت جلویی ساختمان می‌شده است. 

8- ویژگی اثر: 
عمارت در جهت شمال شرق-جنوب غرب دارای تقارن می‌باشد. تزئینات داخلی بنا عمدتا از گچ است و نمای خارجی آن از آجر، گچ و شمشه‌های گچی است. سقف جلوخان ایوان با قوس‌های گوناگون تزئین شده است. 
باغ مزبور دارای درختان کهنسال بوده و در حال حاضر هم انبوهی از درختان سرو، کاج، بادام، پسته، انار و انجیر در آن موجود است. معابر داخلی باغ با آجر، کف‌سازی گردیده است.

9- نوع بهره برداری اثر: 
این بنا در گذشته مسکونی بوده و در حال حاضر خالی از سکنه است. در صورت مرمت، مکانی مناسب جهت ارائه خدمات به گردشگران و یا استقرار فعالیتهای فرهنگی می‌باشد. در طرح توسعه کالبدی-گردشگری شهر نیاسر نیز دارای کاربری فرهنگی و گردشگری است. 
10- اقدامات انجام شده در مورد حریم اثر (حریم پیشنهادی): 
این اثر تاکنون تعیین حریم نگردیده است. 
11- توضیح دخل و تصرفات انجام شده و مشهود در اثر: 
در اثر تفکیک باغ، قطعات همجوار با محور بیشه به فروش رسیده و 5 واحد مسکونی در این قسمت تا فاصله یک متری عمارت ساخته شده است. همچنین در قسمت پشتی باغ نیز، بنایی مهم ساخته شده که جزئی از باغ قاضی بوده است.

12- توضیح تعمیرات گذشته در اثر: 
تا کنون هیچ‌گونه تعمیراتی در بنا صورت نپذیرفته است. 
13- توضیحات ضروری و اختصاصی اثر:

از آن رو که توسط فرزند مرحوم بروجردی (مالک خانه بروجردی‌های کاشان) ساخته شده، جزئی از تاریخ اجتماعی منطقه کاشان است.
این بنا ییلاقی است و به محلی برای تفرج خانواده بروجردی اختصاص داشته است. با توجه به زمان و گونه ساخت در منطقه کاشان کم ‌نظیر است. در شهر نیاسر این بنا تنها با عمارت کوشک باغ تالار قابل قیاس می‌باشد. 
به لحاظ ویژگی‌های معماری و محیطی عمارت و باغ دارای ارزش است. 
در صورت تاخیر در ثبت، به دلیل تصمیم خانواده بروجردی به فروش قطعات تفکیک شده، در معرض تهدیدی جدی است. 
بنا در جوار خانه با ارزشی معروف به خانه بخشی تقی است که آن‌هم قابلیت ثبت را دارد و این دو بنا به همراه باقیمانده‌های آسیاب‌های قدیمی تشکیل یک مجموعه با ارزش را می‌دهند. 
در مجاورت محور طبیعی-گردشگری بیشه و در کنار چند آسیاب قدیمی مخروبه قرار گرفته و در صورت ثبت و مرمت، مکانی مناسب جهت ارائه خدمت به گردشگران و یا فعالیت‌های فرهنگی بوده و در تمرکز زدایی از منطقه تالار و آبشار نیاسر و کاهش فشار وارده جمعیتی بر آن موثر است.

14- شرح وضعیت موجود خطرپذیری و دلایل آسیب های وارده:
متاسفانه تمام سقف‌های عمارت طی چندین سال گذشته فرو ریخته و تنها نما و دیوارهای داخلی سالم است. همچنین بر اثر عبور آب از منازل تازه‌ساز همجوار عمارت ( تغییر مسیر ) ، باغ و عمارت کوشک طراوت گذشته را از دست داده است. سازه دیوارهای عمارت کوشک به‌جز چند محل نیاز به مرمتی خاص ندارد.

تجزیه و تحلیل نمای اصلی:
-معرفی قسمت اصلی خانه با ارتفاع بیشتر نسبت به کل ساختمان 
-معرفی ورودی ها با ایجاد تو رفتگی و پله 
-نحوه قرارگیری باغچه ها وحوض به حس دعوت کنندگی خانه کمک می کند 
-کلا شکل هندسی کار حس دعوت کنندگی را القا می کند 
-تقارن و تکرار در پنجره ها با قوس های کار باعث ایجاد حس معنویت کار شده است. 
-ایجاد فصای تاریک و روشن 
-استفاده از حوض باعث ایجاد آینه 
-آب نماد پاکی باعث ایجاد حس زیبایی و آرامش 
-طرح های مشبک کار دقت و نظم در معماری 
-پیوستگی نما با تقارن و قوس و رنگ یکسان 
-استفاده از رنگ های طبیعی 
-تعادل و تقارن در کار کاملا مشخص است 
-استفاده از پنجره های متعدد باعث ایجاد حس سبکی در خانه شده است

خانه بروجردیها ، مجموعه ساختمانی زیبا و باشکوه در جنوب شرقیِ شهر کاشان است. خانه بروجردی از مشهورترین خانه‌های تاریخی این شهر است. می گویند چون صاحب خانه مال التجاره از بروجرد وارد می کرده، لذا بهبروجردی مشهور شده و خانه او هم به خانه بروجردی موسوم گردیده است. این بنا در اواخر سلطنت پهلوی بر اثر بی توجهّیِ ساکنان آن رو به انهدام می رفت ، اما پس از ثبت در فهرست آثار تاریخی تعمیر و بازسازی شد و اینک کاربرد فرهنگی ـ اداری دارد.معمار این خانه یکی از نوابغ معماری کاشان و از طراحان معروف ساختمان به نام استادعلی مریم بوده‌است که در ایجاد دو بنای تاریخی دیگر کاشان، یکی خانه تاریخیطباطبایی (در نزدیکی خانه بروجردی) و دیگری تیمچه امین‌الدوله (واقع در بازار) نقشداشته‌است. خانة بروجردیها در زمینی به مساحت تقریبی 700 ، 1 مترمربع ساخته شده ومساحت این بنا حدود 3000 مترمربع و شامل دو حیاط اندرونی و بیرونی و مشتمل است بر دو ورودی اصلی و فرعی ، هشتی ، راهرو، حیاط ، تابستان نشین ، زمستان نشین ، آشپزخانه ، حیاطهای سرپوشیده در اطراف ، و زیرزمینی وسیع .

این بنا از نظر خصوصیات محلّی و عناصر معماری و تزیینات داخلی از اهمیّت فوق العاده ای برخوردار است نقاشی‌های این بنا در شیوه‌های متنوع و با رنگ و روغن و آبرنگ و زیر نظر هنرمند نامدار، مرحوم میرزامحمد خان غفاری ملقب به کمال‌الملک طراحی و اجرا شده است. در بام تالار نیز نورگیرها و بادگیرهای بسیار جالب خودنمایی می‌کند که از نظر طرح و اجرا در زمره آثار بدیع معماری سنتی ایران است.

قدمت خانه بروجردی ها به طوری که در کتیبه چهار طرف تالار آن آمده به سال 1292 ه.ق باز می گردد این خانه را حاج سید جعفر نطنزی که از بروجرد مال التجاره وارد می کرده ساخته است . بنابر اظهارات موثق ساخت این مجموعه در حدود 18 سال یعنی از سال 1292 تا سال 1310 ه.ق به درازا کشیده در آن بیش از 150 بنا و هنرمند گچ کار و آینه کار و دیگر هنرمندان بکار گرفته شده اند .
بنای مذکور در اصل به صورت اندرونی و بیرونی بوده و این بخش از بنا که شرح آن خواهد آمد قسمت بیرونی خانه است . این قسمت از سال 1353ه.ش به تملک سازمان میراث فرهنگی درآمده و در فهرست آثار تاریخی کشور ثبت شده است . بخش اندرونی که در شمال شرقی و شرق بنا واقع است هنوز تحت مالکیت خصوصی می باشد بنا حیاطی کشیده دارد که در دو سر آن دو مجموعه فضائی مهم قرار گرفته اند و نمای این دو بخش نسبت به دو جبهه دیگر ارتفاع بیشتری دارد

خانه تاریخی بروجردی که در محله سلطان امیر احمد قرار دارد؛ نمونه یکی از خانه های دوره قاجار است که در سال 1280 ه. ق. ساخته شده و اکنون محل اداره میراث فرهنگی کاشان است.

خانه بروجردی ها از معروفترین بناهای شهر کاشان است و تصویر آن به عنوان نماد این شهر شناخته می شود و شاید به همین دلیل بر خلاف دیگر خانه ها بازسازی نشده است و دست نخورده باقی مانده باشد. 

این خانه در محله سلطان امیراحمد کاشان در خیابان علوی واقع است. خانه بروجردی توسط بازرگانی به نام حاج سید حسن نطنزی در حوالی سال 1275 هجری قمری در دوره قاجاریه ساخته شده است. چون صاحب خانه مال التجاره از بروجرد وارد می کرده، لذا به بروجردی مشهور شده و خانه او هم به خانه بروجردی موسوم گردیده است. معمار این خانه یکی از نوابغ معماری کاشان و از طراحان معروف ساختمان به نام استاد علی مریم بوده است.

ورودی خانه، هشتی ورودی، راهروی ورودی، ایوان شمالی، حیاط و اتاق های دور حیاط، سرداب، ایوان شمالی، تالار پزیرایی و محل شاه نشین و بادگیرها از ویژگی های معماری آن است. معماری آن و مخصوصا تصاویر نقاشی شده در شاه نشین آن بسیار زیباست. این بنا در عین محلی برای بازدید عموم، اداره میراث فرهنگی کاشان هم هست، لذا محدودیت زمان بازدید دارد و نسبتا ساعات کوتاه تری از روز (نسبت به خانه های قدیمی دیگر) آماده برای بازدید است.

 

تصاویری از ورودی خانه بروجردی؛ کاشان

نشر خبر فقط با یاد سایت کاشانیکا kashanica.blog.ir آزاد است

با سپاس از سایت های همشهری- کجارو - ایران دزرت - اطلس معماری اطلسی-معماری